In Zuidoost-Brabant komt het toponiem ‘schot’ veelvuldig voor. Bekende voorbeelden zijn Aanschot, Oirschot, Eerschot, Kruisschot en Jekschot. De betekenis kan verklaard worden als ‘een droger stuk land dat vooruitsteekt in een moeras’ (1).
Een andere bron vermeldt ‘Schot of schoot is volgens Gysseling (1981, 78) een meestal beboste hoek hoger land, uitspringend in moerassig terrein, volgens Molemans (1982, 219) meestal zandgrond.’ (2).

Ook bij Breugel komt een schotnaam voor welke in de oude bronnen meerdere malen opduikt. Elschot bij Breugel is hedendaags een onbekende naam, tegenwoordig staat dit bekend als De Kuilen.

Hoe de naam ‘De Kuilen’ is ontstaan kan vele oorsprongen hebben. Het zou kunnen gaan om de lagere weilanden die in het gebied liggen ‘Kuil is ook frequent ter aanduiding van laag gelegen bouw-, wei- of hooiland (synoniem van Dal en het tegenovergestelde van berg, heuvel, hoog veld)’ (3).
Een andere mogelijkheid zou kunnen dat het gaat om kuilen gegraven door mensenhanden. Hieronder een voorbeeld:

‘dat sedert eenighe jaren herwaerts men heeft ghevoordert in onse bosschen, waranden etc. te maken groote diepe cuylen, daer mede onder ’t deckxsel (= voorwendsel) van Wolven te vanghen, daghelyckx groote menichte van alderley… andere wilde beesten gevanghen worden… (4).

Als laatste en meest aannemelijk is de uitleg van de lokale bewoners die uitleggen dat er vroeger leemputten zijn gegraven aan de noordkant van het gebied. Het zou dan gaan om de omgeving van het oude Rondven. Dit ven is inmiddels verdwenen uit het landschap.

Cijnsregisters

In het cijnsboek van de Hertog van Brabant uit 1340 komt de volgende vermelding voor: Bela, dochter van heer Danielis van Hodonc, van de heide gelegen op Oerle, genaamd Elscot, 7 nieuwe schellingen.
Deze persoon moet een bedrag betalen (cijns) aan de Hertog voor het gebruik van ‘Elscot’. Het is bekend dat het klooster Hooidonk in de middeleeuwen vele gronden in bezit en gebruik had in deze gebieden.

Het cijnsregister van de Heer van Helmond uit de late 14e eeuw bevat ook twee vermeldingen met de naam Elscot. Naast cijnsplichten aan de Hertog waren er dus ook gronden die cijnsplichtig waren aan de Heer van Helmond.

Cijnsregister Heerlijkheid Helmond 1381-1396

Via de Erfgoedvereniging Son en Breugel zijn twee perceelnamen bekend met de naam Elschot. Dit was dus een goede aanwijzing om deze veldnaam te lokaliseren. Het is dus heel aannemelijk dat het hedendaagse ‘De Kuilen’ vroeger de naam had ‘Elschot’.

Perceelnamen ‘Elschot’

Onderstaande luchtfoto geeft een overzicht van het gebied. Het beboste gedeelte zal vroeger bestempeld zijn als ‘heide’ zoals beschreven staat in de cijnsvermelding van de Hertog. Van het akkergedeelte (bruine kleur op de luchtfoto) is niet zeker of dit toendertijd al akkergrond was maar dit is heel goed mogelijk en hoogstwaarschijnlijk wel het geval. Aan de zuidrand staat nu een woonboerderij, Lieshoutseweg 3. Gezien de ligging aan deze grote akker is het goed mogelijk dat hier al eeuwen een boerderij heeft gestaan.

Via het bekijken van de hoogtekaart, maar ook eigenlijk al via de luchfoto, is de verklaring van het toponiem logisch. ‘Een droger stuk land dat uitsteekt’. Duidelijk is te zien dat het gebied een puntvorm heeft. Vooral het akkergedeelte is een ‘schot’ welke uitsteekt in het lager gedeelte. Maar ook het bosgedeelte steekt er duidelijk uit. Het is wel zo dat het gebied ten noorden van de Kuilen een ontgonnen stuk heide is welke ook ontgrond en gladgestreken is. Het hoogteverschil kan hier dus een vertekend beeld vormen ten opzichte van de hoogte van het huidige bosgeboed.
Het is dus niet helemaal zeker wat in vorige eeuwen precies met Elschot werd aangeduid, maar de puntvormige akker lijkt hier zeker bij te horen.

Hoogtekaart

Vermelding uit 1751
Verder is er nog een verkoopakte te vinden uit de Schepenbank van Sint-Oedenrode.

Jenneke Peter Goorts weduwe Sijmen Huijbers, heeft getransporteert aen de heer Willem Jan Gualtheri secretaris alhier, een koeijweijde gelegen binnen den dorpe van Breugel ter plaetse genaemt Elschot.
Schepenprotocol Sint-Oedenrode (7636.140)

Het is niet precies bekend wanneer de naam ‘Elschot’ in verval is geraakt, en wanneer de naam ‘De Kuilen’ gangbaar werd, of wellicht is deze laatstgenoemde naam ook wel ouder dan gedacht. In ieder geval staat de naam Elschot weer op de kaart, hopelijk volgen er meer.

— Frank Raaijmakers

Met dank aan Erfgoedvereniging Son en Breugel
(1) https://nl.wikipedia.org/wiki/-schot
(2) https://www.dbnl.org/tekst/_naa002198701_01/_naa002198701_01_0004.php
(3) https://www.oudzijtaart.nl/Reconstructie%20van%20Veghel/Kuilen/Kuilen%20toponiemen.html
(4) Placcaerten, Ordonnantien ende Edicten van de Hertoghen van Brabandt, Princen van dese Neder-Landen, Deel II (1775), p. 137.