De gemeentegrens van Nuenen C.A. heeft een opmerkelijk smalle noordelijke punt, welke loopt vanaf het Wilhelminakanaal tot aan het munitiekamp in Mariahout. Dit gebied werd vroeger ook wel de Nederwettense Heide of de Nederwettense Heikampen genoemd. Dit is vrij raar omdat dit gebied niet direct grenst aan het dorp Nederwetten. Om deze naam te verklaren is het eerst nuttig om de geschiedenis van Nederwetten te kennen.
Middeleeuwen
Het klooster Hooidonk is gesticht in de 12e eeuw en kreeg door schenkingen van vooral de adel ook gronden ter beschikking. Uit gronden dichtbij het klooster is later het dorp Nederwetten ontstaan. Het klooster kreeg ook onontgonnen gronden geschonken die wat verder weg lagen tussen het huidige Olen en Stad van Gerwen en Lieshout. Welke gronden dat precies waren is niet meer te achterhalen omdat de middeleeuwse archieven van Hooidonk zijn vernietigd. Wat wel bekend is, is dat ook particulieren eigenaren stukken grond hadden in dit gebied (1). Waarschijnlijk was het een soort van lappendeken van grondeigenaren.
De enige echte aanwijzing is het Kloosterven dat begin 20e eeuw is gedempt, en lag op de plek langs de huidige Vlasvenweg, iets ten zuiden van het Wilhelminakanaal. Dit is dus een aanwijzing dat klooster Hooidonk hier grond had.
Waarschijnlijk behoorden de gehuchten Olen, Stad van Gerwen en Nieuwe Dijk niet tot de bezittingen van het klooster. Dit gebied werd namelijk in de middeleeuwen Oerle genoemd. Men sprak ook wel van Breugels Oerle en Gerwens Oerle. Dit betekende dat het gebied onder deze dorpen viel. Nederwettens Oerle wordt nooit vernoemd. De naam Stad van Gerwen komt op na 1500 wat ook een aanwijzing is dat dit gebied niet bij Nederwetten hoorde.
Tevens zijn heel veel gronden rond deze gehuchten cijnsplichtig aan de heer van Helmond. Dit wil zeggen dat ze een jaarlijks bedrag moesten betalen voor het gebruik van grond aan deze heer. Gronden in het bezit van het klooster zouden typisch gezien juist niet cijnsplichtig zijn aan deze heer. Dit kwam wel eens voor in sommige gevallen, maar in de meerderheid van de grondpercelen zeker niet.
Heerlijkheid Nederwetten
Nederwetten was een hertogsdorp wat betekende dat de Hertog van Brabant de hoge jurisdictie in bezit had. Klooster Hooidonk had de lage- en middel jurisdictie in handen. In 1567 kocht Rutger van Berckel de hoge jurisdictie van de Hertog zodat Nederwetten vanaf dan een heerlijkheid was met een lokale heer als eigenaar. Na de Tachtigjarige Oorlog werd het klooster Hooidonk opgeheven in 1650, en haar bezittingen werden verkocht, werden bezit van de Staat, of werden bezit van de Heerlijkheid Nederwetten. De Heerlijkheid was dus eigenlijk de opvolger van het klooster.
De inwoners van Nederwetten mochten gebruik maken van de gronden in de Nederwettense Heide. Dit werd gemeenschappelijke grond. Wel bestonden er nog conflicten over het gebruik van dit gebied. Uit een archiefstuk uit 1562 wordt een ruzie bijgelegd tussen de inwoners van Nederwetten en Oerle (Olen), waarin werd vastgesteld dat beide partijen gebruik mochten blijven maken van het gebied, mits zij elkaar zouden helpen en de kosten en baten zouden delen.
Onderstaand archiefstuk uit de 18e eeuw beschrijft de ligging van ‘de gulden akker’ bij Olen, welke grenst aan de gemeente van Nederwetten (Nederwettense Heide).
Gemeente Nuenen C.A.
In 1810 werd na Frans voorbeeld het stelsel ingevoerd van gemeentes die we hedendaags nog gebruiken. Nederwetten en Eckart waren eerst een korte tijd een gemeente, maar in 1821 werd de gemeente Nuenen, Gerwen en Nederwetten opgericht. De gronden van de Nederwettense Heide behoorden zodoende tot de huidige gemeente Nuenen C.A. die we tot vandaag de dag kennen.
Hedendaags is het voormalige heidegebied ontgonnen en voor het grootste gedeelte in gebruik voor de landbouw. Het meest noordelijke gebied kent nog wat particuliere bospercelen. Het Wilhelminakanaal splitst het gebied. De heide is niet in een korte periode ontgonnen maar geleidelijk door de eeuwen heen. Waarschijnlijk zijn de grootste ontginningen begonnen eind 18e eeuw. In het kadaster van 1832 zijn al enkele percelen op de heide verkocht aan particulieren uit Nederwetten. De gronden tegen het buurtschap Olen zijn dan ook al verkaveld aan de boeren aldaar. De naam ‘Nederwettense Heikampen’ is te baseren op deze ontginningen. De straatnaamborden aldaar vermelden dan ook deze veldnaam.
Er zijn bijna geen sporen meer te herkennen uit het oude landschap. Onderstaande houtwal of grenswal is nog een uitzondering. Deze stamt waarschijnlijk uit de 19e eeuw en ligt net ten zuiden van het kanaal. Verder onderzoek zal nodig zijn om details hierover bloot te leggen.
Frank Raaijmakers
(1) Gegeven Sint-Barbaradag 1300, J. Coenen
Geef een reactie