De Tafel van de Heilige Geest (THG) was in de middeleeuwen een kerkelijke instelling die zorg had voor de armen van de plaatselijke bevolking. Na de middeleeuwen is deze naam langzaam veranderd in de ‘Armen van Breugel’ of de ‘Armen van Gerwen’. Vaak had ieder dorp zijn eigen afdeling. Men was er van overtuigd dat schenkingen aan deze instellingen zeer ten gunste kwam voor een plekje in de hemel. Vandaar dat er veel schenkingen werden ontvangen van rijkere personen en families. Dit ging vaak via erfenissen in de vorm van stukken land of op inkomsten vanuit renten uit onroerende goederen en/of land.
De Bossche Tafel van de Heilige Geest heeft een uitgebreid bewaard archief waar een interessante vermeldingen staat.

Vestiging erfcijns Gerwen
Heinric zoon van Heilwigh van Oyrle heeft voor schepenen van Eindhoven een erfcijns van 40 schelling gevestigd t.b.v. Jhanne zoon van Hessel van Gheriwen.
Onderpand: zijn huis, de hof, de Gheloect achter het huis, een stuk land gend. Dwier Stucken naast Den Wier en een hofje in de parochie van Gheriwen.
N.B.: met zegels van twee schepenen van Eindhoven.
Nr 256 | 24 augustus 1342

Dit is een zogenaamde niet-dominale cijns. Deze werden opgesteld tussen particulieren en hadden niets te maken cijnzen die werden opgelegd vanuit hogere machten zoals de Hertog of de heer van Helmond. De cijns werd dan ook bekrachtigd door een Schepenbank.

Heilwigh van Oyrle vraagt hier een lening aan bij Jhanne zoon van Hessel van Gheriwen van 40 schelling. Als onderpand worden enkele goederen genoemd. Waarschijnlijk had van Oyrle dit geldbedrag nodig. De rente van deze lening (erfcijns) werd dan geschonken aan de THG door van Gerwen. Het zou ook nog kunnen zijn dat de erfcijns zelf 40 schelling was in plaats van het totale bedrag dat dan veel hoger geweest moet zijn. Dat is niet helemaal duidelijk hier.

De familie van Gerwen was een vermogende familie met veel bezittingen in o.a. Gerwen en Aarle-Rixtel. Het is nog niet bekend of deze famlie ook bezittingen had nabij Stad van Gewen.

Gheloect
Waarom is deze vermelding zo interessant? In de cijnsregistratie wordt vermelding gemaakt van ‘zijn huis, de hof, de Gheloect achter het huis‘. De Gheloect is een topografische naam welke wel vaker voorkomt in Brabant o.a. in Veghel en Breugel. In modernere tijden is deze naam verbasterd naar ‘Geluk’.
Gheloect is een zogenaamde ‘Look naam’, welke betekent ‘een met grachten of houtkanten omsloten perceel’. In Veghel zijn deze percelnamen allemaal te dateren in de middeleeuwen (1).

Stad van Gerwen
Ook in Stad van Gerwen komen we dit toponiem tegen. Dit is de beste kandidaat voor het traceren van dit toponiem omdat gesproken wordt over de familienaam ‘van Oyrle’. De naam ‘Stad van Gerwen’ wordt pas genoemd na 1500. Hiervoor werd dit gebied ‘Oerle’ genoemd, het huidige Olen en Stad van Gerwen dus. Dit werd ook vaak anders gespeld zoals ‘Oirle’ of ‘Oyrle’. Over deze hele naamskwestie (Waarom Stad van Gerwen eigenlijk Oerle heet) zal later een apart artikel geweid worden.
Ook omdat er gesproken wordt over ‘een hofje in de parochie van Gheriwen‘ is het zeer aannemelijk dat ‘Heilwigh van Oyrle’ woonde in Stad van Gerwen. Dit is namelijk zeer dicht bij de parochiegrens van Gerwen.

Perceelnamen ‘het Geluk’ in de 19e eeuw in Stad van Gerwen

Via de Erfgoedvereniging Son en Breugel zijn bovenste twee groene percelen (D1316 en D1324) bestempeld met de veldnaam ‘het Geluk’. Dit zijn percelen uit het kadaster uit de 19e eeuw. De huidige perceelgrenzen lopen anders. Het is niet precies duidelijk wat de afbakening van ‘het Geluk’ was in de 14e eeuw maar we hebben nu wel een beeld van waar het ongeveer lag, ter hoogte van het huidige Stad van Gerwen 17.

Topografische kaart 1900

Met de kaart van 1900 is een betere schatting te maken van de omvang van ‘het Geluk’ in 1342 (De rode omlijning), maar het blijft een schatting. Wat wel aannemelijk is, is dat het huis waarover men spreekt in 1342 aan de weg lag (Kwadestraat). Dit komt dan overeen met de locatie van de huidige boerderij. Deze boerderij is gebouwd rond 1860. In 1832 heeft op deze plek geen boerderij gestaan, maar het is niet bekend of hier wel iets stond in de 18e en 17e eeuw. De conclusie is dat er in de 14e eeuw wel een huis stond, waarschijnlijk dus ook langs de weg waar nu de boerderij staat.

Andere archiefvermeldingen

1610
BERTHOUT van HETSROY heeft in erfmangelinge overgegeven aan DERICK zv ART LENARTS een huis met schuur en schaapskooi en land gelegen neven de gemeynt van Nederwetten en neven een stege. Verder diezelfde steeg met een heideveldje neven erf. Peter Cloot en de naast beschreven koeiewei. Verder de voors. koeiewei neven erf. Herbout Stevens. Nog een ‘heytveldeken’ genaamd het Calvereusel, met een stuk akkerland (samen genaamd den Heytcamp) neven erf. Herbout Stevens. Nog een hooiveld genoemd het Geluck, en de Netelhorst, daarbij gelegen. Alles gelijk ANTHOENIS BECKERS van LYESHOUT in gebruik heeft van Berthout voors.. Nog zijn deel in het Rouwvendeken te Breugel-Oerle. Last: 20 st./2 ort in diverse boeken, 12 Carolusgl. aan Adam Henrick Pompen, een pacht van 3 malder rogge aan Goessen Jansen, 3 vaten rogge aan een altaar te St. Oedenrode, een vat rogge aan de pastorij van Breugel, een halve braspenning aan het convent van Hoydonck. Jan Jacops en zijn zusters moeten ook een deel van al die cijns betalen. Het eikenhout is voor de koper, en de aanvaarding van het land is volgend jaar met ‘stoppelen’. Get. – WF/PH 15 maart 1610, 1610/1611
Schepenbank Helmond, 1396-1810

1641
HERMAN THOMIS, wonende te Gerwen heeft vercocht aan HENDRICK van LUIJTELAER, borger van Helmond, zeker stuk land en groes met de houtwas erop, genaamd Het Geluck, op Gerwens Orle gelegen. Last: 8 vaten rogge te Breugel, en 5 vaten a/h convent van Soeterbeeck. Get.: PH/PK 14 feb. 1641, 1640/1645
Schepenbank Helmond, 1396-1810

1779
Onderstaand een vermelding in de Schepenbank van Nuenen en Gerwen. Het gaat hier om de verdeling van goederen (erfenis) van Jenneke weduwe van Aart Corstiaan Aarts.
Elisabet weduwe van Hendrik Hendriks krijgt enkele stukken land waaronder ’t Geluk. Verder erft ze een huis in Stad van Gerwen, waarschijnlijk het verdwenen huis gelegen in de huidige tuin van Stad van Gerwen nummer 3 hedendaags.

Schepenbank Nuenen – Gerwen, 1522-1810

Tot slot
Voor zover ik weet is het de eerste keer dat middeleeuwse bewoning van Stad van Gerwen (1342) precies is te traceren. De geschiedenis van dit hele gebied is onderbelicht en verdient meer aandacht.

— Frank Raaijmakers

Met dank aan Erfgoedvereniging Son en Breugel
(1) Martien van Asseldonk – Veghel een goet ende vet Dorp.